Το χαρτονόμισμα (αγγλ. banknote) είναι ένα είδος αξιόγραφου, γραμμάτιου, ή υποσχετικής στην οποία ο εκδότης αναγράφει το ποσόν και το είδος του νομίσματος το οποίο θα καταβάλει στον κομιστή.
Η πρώτη καταγεγραμμένη χρήση χαρτονομισμάτων έγινε στην Κίνα τον 7ο αιώνα μ.Χ ωστόσο στην Ευρώπη η χρήση τους άρχισε να διαδίδεται τον 17ο αιώνα, 10 αιώνες αργότερα.
Εκτός από την χρηστική πλευρά τους, τα χαρτονομίσματα χρησιμοποιήθηκαν και χρησιμοποιούνται και για λόγους διαφορετικούς από αυτούς για τους οποίους δημιουργήθηκαν.
Kυβερνήσεις, απολυταρχικά ή Δημοκρατικά καθεστώτα, μονάρχες ακόμα και στρατιωτικές κατοχικές δυνάμεις χρησιμοποίησαν τα χαρτονομίσματα κατά καιρούς για προπαγανδισμό.
Μέσα από αυτά τα έντυπα μικρών σχετικά διαστάσεων, τιμήθηκαν πρόσωπα όχι μόνο από τον πολιτικό, στρατιωτικό χώρο αλλά και από την επιστήμη την τέχνη, τον αθλητισμό κτλ. Ένα παράδειγμα από την ελληνική πραγματικότητα είναι η αποτύπωση του Κολοκοτρώνη του Καποδίστρια αλλά και του Παπανικολάου σε ελληνικά χαρτονομίσματα.
Αποτυπώθηκαν διάφορα γεγονότα εμπνευσμένα από ιστορία του κάθε κράτους. Νικηφόρες μάχες οι οποίες άλλαξαν τον ρου της ιστορίας ενός έθνους είναι ένα πολύ συχνό θέμα.
Βασιλιάδες εδραίωσαν την μοναρχία ή την δυναστεία τους όπως γίνεται ακόμα και σήμερα όπου στα χαρτονομίσματα πολλών χωρών όπως η Μεγάλη Βρετανία απεικονίζεται ο εκάστοτε μονάρχης ή πριν την έλευση του ευρώ στα χαρτονομίσματα του Βελγίου, της Ολλανδίας, της Σουηδίας, κτλ.
Η θεματολογία που αποτυπώνεται στα χαρτονομίσματα είναι αστείρευτη. Από όπου και αν πηγάζει όμως, η καλλιτεχνική αποτύπωσή της αποτελεί ένα ξεχωριστό είδος καλλιτεχνικής έκφρασης. Πολλά από τα χαρτονομίσματα που κυκλοφορήσαν κατά καιρούς ανά τον κόσμο, διακρίνονται για την υψηλή αισθητική τους που αν και τις περισσότερες φορές περνούν απαρατήρητα από τους καθημερινούς χρήστες-συναλλασσόμενους δεν είναι λίγοι εκείνοι οι οποίοι την εκτιμούν και την θαυμάζουν.
Ελληνικά χαρτονομίσματα
Στην Ελλάδα η εισαγωγή του χαρτονομίσματος έγινε για πρώτη φορά το 1841 με εκδόσεις της Εθνικής Τράπεζας.Αργότερα εξέδοσαν χαρτονομίσματα η Ιονική τράπεζα, η Τράπεζα Κρήτης, η Τράπεζα Ηπειροθεσσαλίας και η Τράπεζα της Ελλάδος, ενώ σε έκτακτες περιπτώσεις εξέδωσε χαρτονομίσματα (τα λεγόμενα κερματικά γραμμάτια) και το ίδιο το ελληνικό κράτος. Από την 1η Ιανουαρίου 2002 και μετά όπως και σε άλλες χώρες της Ευρωζώνης χρησιμοποιούνται τραπεζογραμμάτια του Ευρώ.
Έχουν εκδοθεί Χαρτονομίσματα των 5, 10, 20, 50, 100, 200 και 500 Ευρώ με το χαρακτηριστικό γράμμα εμπρός από τον αριθμό κυκλοφορίας και με ειδικό κωδικό αριθμό στην κύρια πλευρά του κάθε χαρτονομίσματος. Το «Υ» είναι το χαρακτηριστικό των χαρτονομισμάτων που έχουν εκδοθεί στην Ελλάδα, όπως π.χ. το «Χ» είναι το χαρακτηριστικό γραμμα της Γερμανίας και το «Τ» της Ιρλανδίας.